Müəllif: SƏADƏT KƏRİMİ
GEOSİYASİ və demoqrafik dəyişikliklər məsuliyyətli beynəlmiləlləşmə tələb edir.
Zaman keçdikcə dünyada böyük demoqrafik və geosiyasi dəyişikliklər baş verdi ki, bu da ali təhsil, tədqiqat sahəsininin inkişafına təsir göstərir. Hind okeanı/Sakit okean regionu Avropadan kənarda dünyanın dörd ən böyük iqtisadiyyatından üçünə malikdir: Çin, Hindistan və Yaponiya. Bu, həm də texnoloji inkişaf və rəqəmsal iqtisadiyyat baxımından ön plana çıxmış bir bölgədir. Hindistan əhalisinin sayına görə Çini ötmək üzrədir və bu gün ölkələrin hər birinin təxminən 1,4 milyard əhalisi var və Hindistanda daha çox gənc əhali var (əhalinin təxminən yarısı 25 yaşdan aşağıdır). Bu gün Qərbi Avropada təhsil alan bütün dünyadan tələbələrinin 45 faizi bu regionun payına düşür. Bu bölgədə əhalinin daha çox olması və rifahın artması o deməkdir ki, bir neçə onillik ərzində ali təhsilə tələbatın artacağı gözlənilir.
Qlobal miqyasda ali təhsilin xəritəsi yenidən tərtib ediləcək və bunun Avropa, o cümlədən İsveçin hərəkətliliyi və rəqabət qabiliyyəti üçün hansı nəticələrinin olacağını söyləmək çətin olsa da, gələcəkdə daha çox yüksək səviyyəli universitetlərin Hind okeanı/Sakit okean regionunda yerləşəcəyini güman edə bilərik və onlar ən səviyyəli tələbələri, tədqiqatçıları və şirkətləri cəlb edəcəklər.
21-ci əsrdə Çinin dünya ticarəti, iqtisadiyyatı, texnologiyası, hərbi potensialı və elmində irəliləməsi diqqəti çəkir və Soyuq Müharibə bitdikdən sonra dünyada güc balansı Sovet-ABŞ-dan böyük güclər olan ABŞ-Çin dəngəsinə doğru dəyişdi.
Bundan əlavə, Çin və ABŞ həm gələcəyin mühüm sahələri, həm də təhlükəsizlik siyasətinin həssas sahələri olan süni intellektin, böyük verilənlərin və robototexnikanın inkişafında dünya liderləridir. İsveç Universitetləri bu qlobal nəhənglərlə təhsil və tədqiqat əməkdaşlığının olmasını son dərəcə vacib hesab edir. ”Dünya iqtisadiyyatına, sabitliyinə və normalarına böyük ölçüdə təsir edən bu ölkələri anlamaq, araşdırmaların ön sıralarında olmağımız üçün bir şərtdir”, deyirlər. Ola bilsin ki, Çin ilə mübadilələr xüsusilə vacibdir, çünki dil, siyasət, mədəniyyət və dəyərlər bizim öyrəşdiyimizdən çox fərqlidir və ölkə haqqında biliklər adi insanlar və qərar qəbul edənlər, şirkətlər və təşkilatlar arasında nisbətən aşağıdır. Lakin bu gün gördüyümüz geosiyasi dəyişikliklərlə – Avropada kəskin şəkildə dəyişən təhlükəsizlik vəziyyəti, iqlim dəyişikliyi və xammal rəqabəti ilə biz çoxtərəfli və ikitərəfli əməkdaşlıq ətrafında daha çox qeyri-müəyyənlik əldə edirik və bu həm də universitetin tədqiqatçılar və tələbələr arasında əməkdaşlığına və mübadilələrinə təsir göstərir.
Bildiyiniz kimi, 7 mart 2024-cü ildə İsveç müdafiə alyansı NATO-nun üzvü oldu. İsveç Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsindən sonra təhlükəsizlik siyasətinin dəyişməsi fonunda üzvlük üçün müraciət etmişdi. İsveçin hazırki hökuməti və bundan öncəki höküməti hesab edir ki, İsveçin NATO-ya üzv olması İsveçin təhlükəsizliyini qorumaq üçün ən yaxşı yoldur.
Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsi İsveçin təhlükəsizliyinə təsir edir. Lakin İsveçə qarşı silahlı hücum riski hazırda aşağı qiymətləndirilir. Eyni zamanda, təsir əməliyyatları və digər düşmənçilik hərəkətləri riski artır. Dəniz səthinin altındakı infrastruktura qarşı təxribat törədilib, kiberhücumlar dəfələrlə baş verir və İsveçə yönəlmiş siyasi təsir kampaniyaları davam edir. İsveç Silahlı Qüvvələri hadisələri yaxından izləyir və İsveç ərazisini və ona yaxın əraziləri gecə-gündüz izləyir. Silahlı qüvvələr İsveç ətrafındakı vəziyyət haqqında yaxşı təsəvvürə malikdir və Rusiyanın həm Ukraynada, həm də bizim yaxın ərazimizdəki imkanları haqqında yaxşı məlumatlıdır.
İsveçə ən böyük təhlükə yaradan ölkələr RUSİYA, ÇİN və İRANDIR. Hər üçü İsveçdə və ona qarşı kəşfiyyat fəaliyyəti və təhlükəsizliyi təhdid edən fəaliyyətlər həyata keçirir. İsveç bir neçə cəhətdən xarici güclər üçün cəlbedici hədəfdir. İsveçin coğrafi strateji mövqeyi, demokratik azadlıqların və hüquqların güclü müdafiəsi, rəqabətədavamlı yüksək texnologiyalı sektor və böyük diasporlar İsveçdə və ona qarşı təhlükəsizliyə təhdid edən fəaliyyətlər həyata keçirən təhdid aktorlarına töhfə verən amillərə misaldır.
Hökm edən dünya nizamını dəyişmək məqsədi ilə Rusiya, Çin və İran hərəkət edir və müəyyən dərəcədə əməkdaşlıq edirlər. Ölkələrin üçü də İsveçdə təhlükəsizlik vəziyyətinə təsir edən Qərbə qarşı birləşməyə tərəfdarlıq etməkdə maraqlıdır. Onların əməkdaşlığı ABŞ-ın lider mövqeyinə qarşı çıxmaq üçün ümumi maraqdan əlavə, iqtisadi və texnoloji maraqlardan da irəli gəlir. Ancaq Rusiya, Çin və İranın mövcud dünya düzənini dəyişmək cəhdləri fərqli milli maraqlar və fərqli başlanğıc nöqtələri əsasında baş verir.
Çinin qlobal gücə çevrilmək ehtirası var, İran isə özünü Yaxın Şərqdə bir güc kimi təsdiqləmək istəyir. Eyni zamanda, Rusiya özünü kollektiv Qərblə və NATO ilə konfliktdə hesab edir.
Rusiya İsveçin təhlükəsizliyi üçün yeganə ən böyük təhdiddir və eyni zamanda İsveçin bilavasitə ərazisində hərbi təhlükə yaradan yeganə aktyor kimi dəyərləndirilir. Rusiya dövlət rəhbərliyinin xarici və təhlükəsizlik siyasəti zaman keçdikcə Avropanın təhlükəsizlik nizamına, eləcə də Avropa təhlükəsizliyinin əsasını təşkil edən normalara, əməkdaşlıqlara və institutlara meydan oxuyub.
Ukraynadakı müharibə təhlükəsizlik siyasəti ilə bağlı vəziyyətin daha da pisləşməsi və Rusiya ilə Qərb arasında münaqişə səthinin genişlənməsi deməkdir. Rusiya xüsusilə qonşu ölkələrə münasibətdə getdikcə daha aqressiv bir xətt mənimsəyib. Bu, İsveçin bilavasitə ərazisində, xüsusən də Baltik dənizi ətrafında daha qeyri-sabit vəziyyətə gətirib çıxarıb.
Eyni zamanda, Rusiyaya qarşı sanksiyalar Rusiyanın öz hərbi və yerli sənayesi üçün texnologiyaya olan ehtiyacını təmin etmək üçün başqa ölkələrə üz tutması anlamına gəldi. Rusiya Çin və İran kimi digər avtoritar dövlətlərlə əməkdaşlıq nəticəsində artan hərbi imkanlar əldə etdikdə bu, həm də Rusiyanın ətrafındakı ölkələr üçün təhlükə deməkdir.
İsveçdə kəşfiyyat fəaliyyəti həyata keçirmək üçün Rusiya kəşfiyyat işçilərindən diplomatik örtük altında və ya səyahətçi kimi istifadə edir. Onlar həmçinin agentlərdən əvvəlkindən daha çox istifadə edirlər. Yəni, Avropa və İsveçdəki hədəflərə qarşı gizli və inkarçı şəkildə hərəkət edə bilmək məqsədi daşıyan digər aktyorlar. Rusiya da öz məqsəd və məqsədlərinə çatmaq üçün xarici aləmdə baş verən hadisələrə fürsətçi yanaşır. Bu, başqa şeylərlə yanaşı, o deməkdir ki, Rusiya, rejimin özündə olmadığı, lakin öz məqsədinə uyğun ola biləcək hadisələr əsasında təsir kampaniyaları aparır. Bunda Rusiya başqa şeylərlə yanaşı, təşkilatlardan və şəxslərdən istifadə edir.
Çin isə uzun vadədə artan təhlükə kimi dəyərləndirilir. Çin kəşfiyyatının fəaliyyəti İsveçin müstəqil siyasi qərarlarının qəbulu və İsveç tədqiqat və inkişafı üçün təhlükə yaradır. Çin İsveç haqqında məlumat əldə edir və qərar qəbul etməsinə təsir etməyə çalışır. Çin həm strateji investisiyalar, həm də satınalmalarla məşğul olur. Bu, siyasi və iqtisadi təzyiq riskinə əsaslanan İsveçin mümkün zəifliyini təşkil edir. Çin əvvəllər öz məqsədlərinə çatmaq üçün digər ölkələrə qarşı iqtisadi vasitələrdən istifadə edib. Çin uzunmüddətli və strateji işləyir. Ölkənin uzunmüddətli strateji məqsədlərinə çatmaq üçün Çin kəşfiyyatı və təhlükəsizlik xidmətləri Çin rəhbərliyinin alətləridir.
Çinin İsveçə qarşı kəşfiyyat toplamasının böyük hissəsi kibertoplama yolu ilə həyata keçirilir, lakin ölkə öz səfirliyindən və agentləri işə götürməklə də kəşfiyyat fəaliyyəti həyata keçirir. İşə qəbul tez-tez üçüncü ölkədə baş verir, lakin sosial mediada, məsələn, LinkedIn-də saxta profillər vasitəsilə işə qəbul cəhdləri də var. Çin texnologiya və bilikləri İsveç universitetlərində çinli tədqiqatçılar vasitəsilə və əməkdaşlıq və satınalmalar vasitəsilə əldə edir. Çin İsveçdə müxalifət sakinlərinə qarşı yığım aparır. Çin üçün rejim tənqidçilərini müəyyən etmək və onlara qarşı mübarizə aparmaq yüksək prioritetdir. Onlar təqib və təhdidlərə məruz qalırlar və Çin də digər avtoritar dövlətlər kimi vətənində qalan ailə üzvlərinə qarşı təhdidlərdən şantaj məqsədilə istifadə edir. Elə də olur ki, rejimi tənqid edənlər ölkə hüdudlarından kənarda həbs edilir.
İranın da təsiri və ”qaçqınlar” vasitəsilə casusluğu yayqındır
İranın İsveçdə kəşfiyyat toplaması ilk növbədə İran diasporası daxilindəki müxalif qruplara və şəxslərə, həm də digər dövlətlərə qarşı yönəlib. İran bundan əvvəl tənqidi səsləri və öz rejiminə qarşı təhdidləri susdurmaq məqsədi ilə Avropada zorakılıq tətbiq edib. Hücumlar törətmək və kəşfiyyat məlumatları toplamaq üçün İran digər şeylərlə yanaşı, etibarlı şəxslərdən də istifadə edir. Amma rejim kibertoplamadan da istifadə edir və İran əsilli insanlara yaxınlaşaraq məlumat əldə etməyə çalışır. İsveçdə xarici güc hədəfi seçki Rusiya, Çin və İran məlumat və bilik əldə etmək üçün İsveçdə geniş spektrli müxtəlif sahələri hədəfləyir. Bu satınalma İsveçin siyasi və ərazi suverenliyini, iqtisadi müstəqilliyini və rifahını, həmçinin əsas azadlıq və hüquqlarını təhdid edir.
Səadət Kərimi
2024.04.18
İsveç qəzetlətlərindən təhlil və xülasələrim
Literature & Culture 